Cuba nổi tiếng với nhiều điều, nhưng một trong những nét đặc trưng gây ấn tượng mạnh nhất chính là sự hiện diện của những chiếc xe ô tô kỳ lạ trên khắp các con đường. Thay vì là những mẫu xe hiện đại bóng bẩy, du khách sẽ dễ dàng bắt gặp hàng loạt xe cổ từ giữa thế kỷ trước vẫn hoạt động bình thường. Điều này biến hòn đảo Caribe này thành một bảo tàng sống về lịch sử ô tô, đặt ra câu hỏi về lý do đằng sau hiện tượng độc đáo này và tại sao những “cỗ máy thời gian” này vẫn bền bỉ theo năm tháng.
Bức tranh lịch sử về ô tô tại Cuba
Lần đầu tiên người dân Cuba được chiêm ngưỡng xe hơi là vào năm 1898. Một nhà tư sản đã nhập khẩu chiếc xe này từ Pháp với mục đích kinh doanh. Sự kiện chiếc xe chạy với tốc độ “chóng mặt” hơn 10km/h khi đó đã trở thành một dấu mốc lịch sử, được chào đón bằng một buổi tiệc hoành tráng tại thủ đô La Habana.
Phải đến năm 1913, Chính phủ Cuba mới bắt đầu nhập khẩu xe hơi với số lượng lớn, chủ yếu từ Hoa Kỳ. Hàng nghìn chiếc xe thuộc nhiều thương hiệu khác nhau đã được đưa về, trong đó phổ biến nhất là Ford và Chevrolet. Nhiều chiếc xe thuộc thế hệ này vẫn còn được bảo tồn và lưu hành cho đến ngày nay, một số có giá trị sưu tầm lên đến hàng triệu đôla Mỹ.
Dấu ấn từ thời kỳ Liên Xô
Sau khi Cách mạng Cuba thành công, Liên bang Xô Viết đã trở thành đối tác chính và bảo trợ toàn diện về kinh tế, quân sự cho Cuba. Giai đoạn này chứng kiến sự đổ bộ của các thương hiệu xe từ Liên Xô như Lada, Volga, Moscovich. Những chiếc xe này được nhập khẩu số lượng lớn và cũng đóng góp vào đội ngũ xe ô tô kỳ lạ hiện hữu trên đảo, tiếp tục hoạt động bền bỉ nhờ sự khéo léo của người dân địa phương.
Những chiếc xe ô tô cổ kỳ lạ đặc trưng trên đường phố Cuba
Vì sao xe cổ thống trị đường phố? Tác động từ cấm vận và kinh tế
Sự tồn tại kéo dài của những chiếc xe ô tô kỳ lạ này chủ yếu là hệ quả của cuộc cấm vận kéo dài hơn 50 năm từ phía Hoa Kỳ và sự sụp đổ của Liên bang Xô Viết. Hai biến cố này đã đẩy nền kinh tế Cuba vào tình trạng khó khăn, đặc biệt trong suốt thập niên 90 của thế kỷ trước và đầu thế kỷ XXI.
Trong bối cảnh kinh tế kiệt quệ, Chính phủ Cuba buộc phải áp dụng chính sách “thắt lưng buộc bụng”, cắt giảm tối đa nhập khẩu từ nước ngoài, bao gồm cả ô tô. Việc gần như ngưng nhập khẩu xe mới trong một thời gian dài chính là lý do cốt lõi khiến những chiếc xe cổ từ thời Mỹ và Liên Xô trở thành phương tiện giao thông chính trên đảo.
Hệ thống mua bán xe độc đáo và những “mánh khóe”
Bên cạnh các yếu tố kinh tế vĩ mô, chính sách quản lý phương tiện giao thông chặt chẽ của Chính phủ Cuba cũng góp phần tạo nên nét độc đáo này. Trong một thời gian dài, người dân chỉ được phép mua bán xe theo kiểu trao tay trong nước, không được phép mua từ bên ngoài. Điều này giới hạn nguồn cung xe mới và giữ chân những chiếc xe cũ trên thị trường.
Chỉ một số trường hợp đặc biệt, như bác sĩ và vận động viên làm việc ở nước ngoài, mới được cấp phép mua xe mới hoặc xe đã qua sử dụng tại các cửa hàng của nhà nước. Những chiếc xe này thường được tân trang lại và bán với giá tương đối rẻ, nhưng vẫn nằm trong khuôn khổ quản lý chặt chẽ. Quy trình xin mua xe vô cùng phức tạp, đòi hỏi người mua phải chứng minh nguồn tiền hợp pháp, có bằng lái và không có tiền án hay vi phạm Luật Giao thông, thậm chí phải xem xét thời hiệu của các hình phạt vi phạm giao thông.
Quy định khắt khe này dẫn đến một hiện tượng độc đáo: nhiều người được cấp giấy phép nhưng không đủ khả năng tài chính để mua xe hoặc trang trải chi phí nhiên liệu (lương cao nhất ở Cuba chỉ khoảng 60USD/tháng vào thời điểm bài viết gốc được đưa ra). Họ tìm cách bán lại giấy phép được cấp với giá cao hơn để lấy tiền phục vụ các nhu cầu khác như sửa nhà hay mua sắm đồ dùng thiết yếu. Hành vi này, mặc dù không chính thức, đã trở thành một “mánh khóe” kiếm tiền phổ biến, đồng thời tạo ra nhiều khó khăn cho các cơ quan chức năng trong việc quản lý và kiểm tra giấy tờ xe.
Việc nhập khẩu hàng loạt xe từ Mỹ như Ford và Chevrolet vào đầu thế kỷ 20 đã đặt nền móng cho nền công nghiệp ô tô sơ khai tại Cuba, với những chiếc xe bền bỉ trở thành biểu tượng. Để tìm hiểu thêm về lịch sử và sự phát triển của ngành ô tô hiện đại, bạn có thể tham khảo thông tin tại toyotaokayama.com.vn.
Bước chuyển mình: Tự do mua bán xe sau 50 năm
Tháng 12 năm 2013 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng khi lần đầu tiên sau hơn 50 năm, Chính phủ Cuba chính thức cho phép người dân được mua bán xe tự do hơn, dù vẫn còn nằm trong tầm kiểm soát nhất định của nhà nước. Động thái này được coi là một bước tiến nhằm thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển và tạo thêm cơ hội làm giàu cho người dân.
Trước đó khoảng 20 năm, chỉ người nước ngoài, không bao gồm sinh viên, nhân viên ngoại giao hay doanh nghiệp, mới được phép mua và nhập khẩu xe. Tuy nhiên, chính sách này cũng sớm bị cấm do nhiều người nước ngoài đã lợi dụng để mua xe từ nước ngoài rồi bán lại cho người bản địa với giá cao, tạo ra sự bất bình và khó khăn trong quản lý.
Hiện tượng xe ô tô kỳ lạ ở Cuba không chỉ là câu chuyện về những phương tiện đã lỗi thời, mà còn là minh chứng sống động cho sự kiên cường, khả năng thích ứng của người dân Cuba trước những biến động kinh tế và chính trị. Những chiếc xe cổ này đã trở thành một phần không thể tách rời của văn hóa và hình ảnh đất nước, thu hút sự quan tâm của du khách quốc tế. Hiểu về lịch sử và hệ thống độc đáo này giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về bối cảnh xã hội Cuba, đồng thời trân trọng giá trị của sự bền bỉ và khả năng sáng tạo trong mọi hoàn cảnh.
