Hệ thống lái trên xe ô tô đóng vai trò cực kỳ quan trọng, là cầu nối giữa người lái và chuyển động của xe, quyết định hướng đi và sự ổn định khi di chuyển. Một hệ thống lái hoạt động hiệu quả không chỉ mang lại trải nghiệm lái thoải mái mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sự an toàn của hành khách và những người cùng tham gia giao thông. Theo thời gian và quá trình sử dụng, bất kỳ bộ phận nào trên xe, bao gồm cả hệ thống lái, đều có thể gặp phải những vấn đề hoặc hư hỏng nhất định. Hiểu rõ về cấu tạo cũng như các dấu hiệu lỗi thường gặp sẽ giúp bạn kịp thời nhận biết và có biện pháp xử lý phù hợp.
Hệ thống lái trên ô tô là gì và tầm quan trọng
Hệ thống lái là tập hợp các cơ cấu truyền lực từ vô lăng đến các bánh xe dẫn hướng (thường là bánh trước), cho phép người lái điều chỉnh hướng chuyển động của xe theo ý muốn. Khi bạn xoay vô lăng, lực sẽ được truyền qua trục lái đến thước lái hoặc hộp lái, và cuối cùng tác động làm thay đổi góc quay của bánh xe.
Sự hoạt động trơn tru và chính xác của hệ thống lái là yếu tố cốt lõi đảm bảo an toàn khi điều khiển xe. Một hệ thống lái bị lỗi có thể khiến xe khó điều khiển, phản ứng chậm hoặc không đúng ý người lái, đặc biệt nguy hiểm khi vào cua, né tránh chướng ngại vật hoặc di chuyển ở tốc độ cao. Ngoài ra, hệ thống lái tốt còn góp phần mang lại cảm giác thoải mái, giảm thiểu sự mệt mỏi cho người lái trên những hành trình dài.
Cấu tạo cơ bản và các loại hệ thống lái phổ biến
Hệ thống lái cơ bản bao gồm các bộ phận chính như vô lăng, trục lái, cơ cấu lái (thước lái hoặc hộp lái) và hệ thống dẫn động lái (các thanh nối, rotuyn). Ngày nay, hầu hết các xe ô tô đều được trang bị hệ thống trợ lực lái để giảm nhẹ lực quay vô lăng, giúp việc điều khiển xe trở nên dễ dàng hơn, đặc biệt khi di chuyển ở tốc độ thấp hoặc đỗ xe.
Có hai loại hệ thống trợ lực lái phổ biến: trợ lực thủy lực (HPS) và trợ lực điện (EPS). Hệ thống thủy lực sử dụng bơm để tạo áp suất dầu, dùng áp lực dầu để hỗ trợ lực quay vô lăng. Hệ thống điện sử dụng mô-tơ điện được điều khiển bởi bộ xử lý trung tâm để tạo ra lực trợ lực, ưu điểm là hiệu quả năng lượng cao hơn và có thể tích hợp nhiều tính năng hỗ trợ lái hiện đại.
Các dấu hiệu và nguyên nhân phổ biến của lỗi hệ thống lái
Tay lái bị nặng
Một trong những dấu hiệu dễ nhận biết nhất của hệ thống lái gặp vấn đề là khi bạn cảm thấy vô lăng trở nên nặng nề, khó xoay hoặc bị “trì” lại khi đánh lái. Tình trạng này không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn, nhất là khi cần thao tác nhanh trong không gian hẹp hoặc giao thông đông đúc.
Nguyên nhân phổ biến gây ra tay lái nặng, đặc biệt ở xe sử dụng trợ lực thủy lực, là do thiếu dầu trợ lực lái. Mức dầu dưới vạch “Low” sẽ làm giảm khả năng tạo áp suất của bơm. Bơm trợ lực bị mòn các cánh bơm, hở đường dầu hoặc bề mặt bơm bị xước cũng là những lý do chính khiến áp suất dầu không đủ, dẫn đến trợ lực yếu hoặc mất hẳn.
Tay lái trả chậm hoặc kém nhạy
Hiện tượng vô lăng không tự động trả về vị trí thẳng hoặc trả về rất chậm sau khi thực hiện thao tác đánh lái thường đi kèm với cảm giác tay lái nặng. Vấn đề này liên quan trực tiếp đến khả năng hỗ trợ của hệ thống trợ lực.
Áp suất và lưu lượng dầu trợ lực bị giảm (do bơm yếu hoặc các vấn đề khác trong hệ thống thủy lực) khiến thước lái dịch chuyển không đủ nhanh khi bạn nhả lái. Ở cả hai loại hệ thống, các bộ phận cơ khí trong hệ thống dẫn động lái như các-đăng lái hoặc thanh dẫn động bị khô mỡ, bị mòn cũng làm tăng ma sát, cản trở quá trình trả lái diễn ra suôn sẻ. Ngoài ra, thước lái bị hở xéc-măng bao kín cũng có thể khiến dầu lọt qua và giảm hiệu quả trả lái.
Vành tay lái bị rơ
Độ rơ của vành tay lái được hiểu là khoảng quay tự do của vô lăng mà chưa tác động ngay lập tức đến hướng chuyển động của bánh xe. Một chút độ rơ là bình thường, nhưng nếu độ rơ tăng lên đáng kể, đó là dấu hiệu các khớp nối trong hệ thống lái đã bị mòn.
Qua thời gian sử dụng, các khớp cầu, khớp trục trung gian hoặc khớp các-đăng lái có thể bị mòn, tạo ra “độ trễ” giữa thao tác của người lái và phản ứng của bánh xe. Độ rơ quá nhiều làm giảm sự chính xác khi điều khiển, khiến người lái phải liên tục điều chỉnh vô lăng để giữ xe đi thẳng. Việc điều chỉnh bạc lái tại các garage chuyên nghiệp thường giúp khắc phục tình trạng này.
Sơ đồ cấu tạo chi tiết hệ thống lái trên xe ô tô
Tiếng kêu bất thường từ hệ thống lái
Sự xuất hiện của các tiếng kêu lạ khi xoay vô lăng hoặc khi xe di chuyển có thể là dấu hiệu cảnh báo về hệ thống lái. Các tiếng kêu này có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân, từ tiếng rít khi xoay vô lăng (thường liên quan đến bơm trợ lực hoặc dây đai ở hệ thống thủy lực), tiếng lục khục (thường do các khớp cầu, rotuyn bị mòn hoặc khô dầu), đến tiếng lạch cạch (liên quan đến trục lái hoặc các bộ phận cơ khí khác bị lỏng).
Những tiếng động này cho thấy có sự ma sát bất thường, lỏng lẻo hoặc hư hỏng của một bộ phận nào đó trong hệ thống. Việc bỏ qua những tiếng kêu này có thể dẫn đến hư hỏng nặng hơn và nguy hiểm khi lái xe.
Chảy dầu thước lái
Chảy dầu là một lỗi khá phổ biến ở các xe sử dụng hệ thống trợ lực lái thủy lực. Dấu hiệu dễ nhận biết là xuất hiện vệt dầu dưới gầm xe, thường ở vị trí thước lái.
Nguyên nhân chính của hiện tượng này là do các phớt làm kín bên trong thước lái bị lão hóa, chai cứng hoặc hư hỏng sau một thời gian sử dụng, làm dầu trợ lực rò rỉ ra ngoài. Ngoài ra, đầu chụp bụi bảo vệ thước lái bị rách cũng tạo điều kiện cho bụi bẩn, nước và các tác nhân gây hại xâm nhập vào bên trong, phá hỏng các phớt và gây chảy dầu. Tình trạng chảy dầu nếu không được khắc phục kịp thời sẽ dẫn đến thiếu dầu, làm giảm hoặc mất hẳn trợ lực lái.
Đèn báo lỗi hệ thống lái trợ lực điện (EPS)
Đối với các dòng xe hiện đại trang bị hệ thống trợ lực lái điện (EPS), một dấu hiệu cảnh báo rõ ràng là khi đèn báo lỗi trên bảng điều khiển sáng lên. Đèn này cho biết có vấn đề xảy ra với hệ thống điều khiển điện tử của trợ lực lái.
Nguyên nhân có thể đa dạng, từ lỗi cảm biến góc lái, lỗi mô-tơ điện trợ lực, đến các vấn đề về dây điện, giắc kết nối hoặc bộ điều khiển điện tử (ECU) của hệ thống EPS. Khi đèn báo lỗi sáng, trợ lực có thể bị giảm hoặc mất hẳn, khiến tay lái trở nên rất nặng. Việc kiểm tra bằng máy chẩn đoán chuyên dụng là cần thiết để xác định chính xác mã lỗi và nguyên nhân gốc rễ.
Bánh xe và hệ thống phanh, liên quan đến hệ thống lái trên xe ô tô
Xử lý khi hệ thống lái gặp sự cố
Khi phát hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào liên quan đến hệ thống lái, việc quan trọng nhất là không nên chủ quan bỏ qua. Các vấn đề nhỏ ban đầu có thể nhanh chóng phát triển thành hư hỏng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn. Việc kiểm tra và bảo dưỡng định kỳ theo khuyến cáo của nhà sản xuất là cách tốt nhất để phòng ngừa các sự cố này.
Nếu đang di chuyển mà đột ngột cảm thấy tay lái bị nặng đi, có tiếng kêu lớn, hoặc đèn báo lỗi hệ thống lái sáng lên, hãy cố gắng giữ bình tĩnh. Bật đèn khẩn cấp và sử dụng còi (nếu cần thiết) để cảnh báo các xe xung quanh. Không nên phanh gấp đột ngột. Hãy từ từ giảm tốc độ và cố gắng điều khiển xe tấp vào vị trí an toàn bên lề đường. Sau khi đã dừng xe, bạn có thể thử tắt máy và khởi động lại. Đôi khi, các lỗi tạm thời (đặc biệt với hệ thống EPS) có thể được khắc phục bằng cách này.
Tuy nhiên, nếu lỗi vẫn tiếp diễn hoặc tình trạng trở nên tồi tệ hơn sau khi khởi động lại, bạn tuyệt đối không nên tiếp tục hành trình. Liên hệ ngay với dịch vụ cứu hộ hoặc gara sửa chữa chuyên nghiệp để được kiểm tra và khắc phục. Tại các đại lý chính hãng như toyotaokayama.com.vn, đội ngũ kỹ thuật viên chuyên nghiệp sẽ có đủ kinh nghiệm và trang thiết bị để chẩn đoán chính xác nguyên nhân hư hỏng và tiến hành sửa chữa một cách an toàn, hiệu quả, đảm bảo hệ thống lái của xe bạn hoạt động ổn định trở lại.
Một hệ thống lái khỏe mạnh là chìa khóa cho mỗi hành trình an toàn và thoải mái. Việc chủ động tìm hiểu các dấu hiệu lỗi và thực hiện bảo dưỡng định kỳ sẽ giúp bạn bảo vệ chiếc xe của mình và chính bản thân trên mọi nẻo đường.
